Ali Kocaman Yazdı?

Çarşıbaşı Keşan ve Peştamal Dokumacılığının Öyküsü

Çarşıbaşı, Vakfıkebir’den ayrılarak ilçe olmuştur. Trabzon ilinin batısında bulunmaktadır. İl merkezine 34 km’dir. Sahil şeridinde güzel bir ilçedir. Çarşıbaşı’na has olan ve hiç bir yerde imalatı yapılmayan bir dokumaya sahiptir. Dokunan kumaşın adına Keşan ve peştamal denmektedir. Kendisine has renkleri ve armoniye sahiptir.  İlçemizde Keşan dokumacılığının tarihi 15. ve 16. yüzyıllara dayandığı tahmin edilmektedir.

Çarşıbaşı kavaklı köyünde 19. yüzyıllarda birkaç ailenin dokuma işi ile ilgilendiği kıymetli bir sanat ve gelir kaynağı görülen bir sanat iken bir sır gibi saklanmıştır. Dokumayı bilen kişiler başkalarına öğretmek istememişlerdir. 1933 yılında Hafız Şükrü Bayraktar isimli şahıs ip ve boya tüccarlığına başlaması ile dokumacılıkta bir hız kazanılmıştır. Buna göre birkaç aile 50-60 kadar tezgâh kurarak dokumaya devam etmiştir. Bunu gören diğer çevre köylüler ve zamanın merkezde oturanları da dokumacılık yapmaya başlamıştır.

Dokumacılığı geliştirmek için 1939 yılında eski adı ile İskefiye ( Çarşıbaşı ) küçük sanatkârlar dokuma kooperatifi kurulmuş ve 1960 yılına kadar devam ederek çalışmalara destek olunmuştur. 1940-1950 yıllarında 9 köyde 400-500 civarında çalışır halde tezgâh varken 1996 yılında 60 tezgâha 1997 yılında ise 43 tezgâha inmiştir. Bu yıllarda gözle görülür bir dokuma azalması olmuştur. Bu azalmanın sebebi olarak dokuma zorluğu ve kazancın azalması piyasanın bulunmaması gibi ekonomik zorluklar gösterilmiştir.

1997 yılında zamanın Valisi ve Çarşıbaşı Kaymakamlığı, ilçe Halk Eğitim Merkezi yöneticileri alan araştırması ve çalışması yaparak 191 dokuma ustasının bulunduğu, 43 dokuma tezgâhının tespiti yapılmıştır. Dokumacılığın geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için teşvik önlemler alınmıştır. ( Toplantılar, çeşitli kursların açılması, satış araştırmaları, dokumacıların belgelendirilmesi ve dokumacılara dokuma tezgâhı verilmesi vb. gibi.)

Devam eden yıllarda Halk Eğitim Merkezi kurslarında çeşitli örnekler yapılarak; süs eşyası, folklorik kıyafet, ev tekstili ve giysi üretilmiş çeşitli çalışmalar sonucu sergiler, tanıtım toplantıları ve festivaller düzenlenerek bu kumaştan çeşitli kullanım malzemesi folklorik elbise yapılabileceği üreticilere gösterilmiştir.

Keşan: Saf pamuk ipliğinin ikat tekniği ile boyanması ile hazırlanan çözgü 4 ana renkten oluşur. Çözgü hazırlandıktan sonra el tezgâhı üzerinde desen çubukları vasıtası ile şekillendirilerek dokunur. Kendilerine has desenleri bulunmaktadır. Batik tarzı boyamadan kaynaklanan bu desenler, hiçbir kumaş ve dokuma - örme ürününde yoktur. Keşana asıl özelliğini bu desenler vermektedir.

Çarşıbaşı kaymakamlığı tarafından Keşan ve peştamal dokumacılığının desteklenmesi ve geliştirilmesi amacı ile 1997-1998 yıllarında 2 proje hazırlanmış ve uygulanmıştır. Bu projelerle ekonomik destek sağlanarak tezgâhlar alınmış usta öğretici görevlendirilerek dokumacılık sanatının kursiyerlere öğretilmesi sağlanmıştır. Son yıllarda Keşan dokumacılığının Çarşıbaşı Keşan’ı adı ile tescilleşmesi için Türk Patent Enstitüsüne başvuruda bulunulmuş tescil işlemi gerçekleştirilmiştir. 2004 yılında başlayan Çarşıbaşı Keşan, Balıkçılık ve Kültür Festivali ile Keşan ürünlerinin tanıtımı basın yayın kuruluşları aracılığı ile ülkemizin sınırlarını aşmıştır. Tahminlerimize göre 400-500 civarında dokuma tezgâhı çalışır durumdadır.

Kumaşın üretiminde midar, ayakçalar, tarak, tefe ve mekik gibi malzemeler kullanılmaktır. Bu el tezgâhlarında bir kişinin günlük ortalama olarak 8 saatlik çalışma ile sürdürülen çalışmalar sonucunda genişliği 90 - 110 cm eninde istenildiği kadarda boyunda kumaş dokunması mümkündür. Dokunan kumaşlardan işleme sonucu gömlek, etek, çanta, çeşitli örtüler, şapkalar, çocuk kıyafetleri, üzeri işlenmiş nakışlı örtüler, kabartma boya ile yapılan örtüler, başörtüsü, fular, papyon ve kravat gibi ürünler üretilerek piyasaya sunulmaktadır.

Artık üretilen bu ürünler yurt içinde olduğu gibi yurt dışında da alıcı bulmaktadır. Dileğimiz isteğimiz daha çok kaliteli kullanışlı ürünler üretilerek daha çok piyasada bulundurulması özellikle kaliteye dikkat edilmesi dileğimizdir. Bu kumaş öyle bir değerdir ki fakire iş zengine süs olmaktadır. Yöremizin önemli bir gelir kaynağı olan Keşan ve peştamal dokumacılarının birleşerek bir dernek kurmak kaydı ile fiyatlar da istikrar sağlanması önemlidir.

Ali KOCAMAN

Çarşıbaşı Halk Eğitimi Eski Müdürü